Αναφέρονται οι δυο Υπουργικές Αποφάσεις για την εγγραφή των τοπικών ποικιλιών σιτηρών και οσπρίων στον Εθνικό Κατάλογο Ποικιλιών, καθώς και ο σχολιασμός τους από τον κ. Ροίκο Θανόπουλο, Γεωπόνο του Γεωπονικού Πανεπιστήμιου Αθηνών. Ο σχολιασμός αυτός δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Γεωργία-Κτηνοτροφία τεύχος 3/2014.
Η ΥΠΟΥΡΓΙΚΗ ΑΠΟΦΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΓΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΤΟΠΙΚΩΝ ΠΟΙΚΙΛΙΩΝ ΣΙΤΗΡΩΝ ΚΑΙ ΟΣΠΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΤΑΛΟΓΟ ΠΟΙΚΙΛΙΩΝ
Ροίκος Θανόπουλος
Γεωπόνος , Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Με μια Υπουργική Απόφαση, που εκδόθηκε πρόσφατα σε εναρμόνιση με σχετική ευρωπαϊκή Οδηγία, καθορίζονται οι προϋποθέσεις και η διαδικασία για την εγγραφή τοπικών ποικιλιών σιτηρών και οσπρίων στον Εθνικό Κατάλογο Ποικιλιών. Παράλληλα, δίνεται η δυνατότητα σποροπαραγωγής και νόμιμης διάθεσης σπόρων των ποικιλιών αυτών στη χώρα μας. Στο άρθρο αναλύεται η Υπουργική Απόφαση και σχολιάζονται ορισμένες πιθανές πρακτικές δυσκολίες κατά την εφαρμογή της. Πρόκειται για την Υπουργική Απόφαση 523/8481 της 30/1/2014 η οποία αναφέρεται στις τοπικές ποικιλίες σιτηρών και οσπρίων και συγκεκριμένα ρυθμίζει την εγγραφή τους στον Εθνικό Κατάλογο Ποικιλιών καθώς και τη σποροπαραγωγή τους. Αυτή η Υπουργική Απόφαση (ΥΑ) μαζί με την προηγούμενη (324975/11378/16.9.2009) εναρμονίζουν, μετά από σχεδόν πέντε χρόνια, την σχετική Οδηγία 2008/62/ΕΚ της 20ης Ιουνίου 2008. Έτσι οι τοπικές ποικιλίες μέσα από τις προϋποθέσεις που θέτουν οι δύο ΥΑ θα μπορούν να διακινούνται στην αγορά νόμιμα. Μέχρι τώρα στον Εθνικό Κατάλογο Ποικιλιών μπορούσαν να εγγραφούν μόνο οι ποικιλίες που είχαν δημιουργηθεί μέσω της επιστήμης της βελτίωσης των φυτών μετά από συγκεκριμένη εξέταση των χαρακτηριστικών τους με βάση τις απαιτήσεις Διακριτότητας – Ομοιομορφίας – Σταθερότητας (ΔΟΣ).
Τι είναι η τοπική ποικιλία
Η ΥΑ ονομάζει την τοπική ποικιλία τοπικό αβελτίωτο πληθυσμό και τον ορίζει ως «ένα σύνολο πληθυσμών ή κλώνων ενός φυτικού είδους οι οποίοι είναι φυσικώς προσαρμοσμένοι στις περιβαλλοντικές συνθήκες της περιοχής τους». Υπάρχουν όμως ορισμοί πιο πλήρεις από αυτόν, όπως: Μια τοπική ποικιλία αποτελεί ένα δυναμικό πληθυσμό ενός καλλιεργούμενου φυτού με ιστορική προέλευση, διακριτή ταυτότητα και στερείται επιστημονικής βελτιωτικής παρέμβασης, όπως επίσης είναι συχνά γενετικά ποικιλόμορφη, έχει τοπική προσαρμοστικότητα και συνδέεται με παραδοσιακά συστήματα καλλιέργειας (1). Ως παραδείγματα τοπικών ποικιλιών μπορούν να αναφερθούν το μαυραγάνι (στάρι), το κριθάρι Πάρου, οι φακές Εγκλουβής Λευκάδας, οι φάβες Σαντορίνης και Φενεού, τα φασόλια Καστοριάς και Πρεσπών.
Προϋποθέσεις για την εγγραφή στον Εθνικό Κατάλογο
Η τοπική ποικιλία εγγράφεται στον Εθνικό κατάλογο όταν:
1. Παρουσιάζει ενδιαφέρον για τη διατήρηση των φυτογενετικών πόρων.
2. Διαθέτει τη διακριτότητα και τη σταθερότητα με βάση τουλάχιστον τα χαρακτηριστικά που περιλαμβάνονται στα τεχνικά ερωτηματολόγια του Κοινοτικού Γραφείου Φυτικών Ποικιλιών (ΚΓΦΠ) ή της Διεθνούς Ένωσης για την Προστασία Νέων Ποικιλιών Φυτών (ΔΕΠΝΠΦ) ή στα τεχνικά ερωτηματολόγια που συνδέονται με τους Ειδικούς Τεχνικούς Κανονισμούς Αποδοχής της εθνικής νομοθεσίας ή στην απόφαση αριθμ. 9581/118230/2.10.2013. Η τελευταία απόφαση αφορά την αξιολόγηση της ομοιομορφίας για την οποία μπορεί να εφαρμόζονται ευρύτερα όρια ανοχής και να γίνεται αποδεκτό ένα ποσοστό αποκλινόντων φυτών στον πληθυσμό μέχρι 10%. Η εφαρμογή των απαιτήσεων ΔΟΣ στις τοπικές ποικιλίες είναι προβληματική γιατί το ΔΟΣ είναι κατάλληλο για τις ποικιλίες που έχουν δημιουργηθεί μέσω της επιστήμης της βελτίωσης των φυτών και όχι για τις τοπικές ποικιλίες που παρουσιάζουν άλλα χαρακτηριστικά. Το γεγονός αυτό το αναγνώρισε η Διεύθυνση Γεωργίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και στο σχέδιο του νέου κανονισμού σποροπαραγωγής το ΔΟΣ καταργείται ουσιαστικά για τις τοπικές ποικιλίες. Το πρόσωπο (φυσικό ή νομικό) που αναλαμβάνει τη διατήρηση μιας τοπικής ποικιλίας καλείται διατηρητής. Για να γίνει κάποιος διατηρητής, σύμφωνα με την ΥΑ, θα πρέπει να καλύπτει τις παρακάτω προϋποθέσεις:
1) αποδεδειγμένα γνώσεις ή/και εμπειρία στη διατήρηση/γενετική βελτίωση του φυτικού είδους των υπό εγγραφή ποικιλιών, τουλάχιστον τριών ετών ή έγγραφη βεβαίωση/επιστολή διασύνδεσης/εποπτείας/συνεργασίας με αρμόδιο φορέα του Δημοσίου, γεωπονικής κατεύθυνσης (ιδίως ερευνητικά ινστιτούτα, εκπαιδευτικά ιδρύματα) ή με διατηρητή, ήδη καταχωρημένο από το Ινστιτούτο Ελέγχου Ποικιλιών Καλλιεργούμενων Φυτών (ΙΕΠΚΦ) του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και 2) την απαραίτητη έκταση και τις εγκαταστάσεις (ιδιόκτητες ή ενοικιαζόμενες) για τη διατήρηση των ποικιλιών». Ο διατηρητής πρέπει να καλλιεργεί την τοπική ποικιλία στην περιοχή καταγωγής της σύμφωνα με τις αποδεκτές για τη διατήρηση ποικιλιών πρακτικές. Είναι φανερό ότι οι παραπάνω προϋποθέσεις που τίθενται από την ΥΑ είναι κατάλληλες για τις βελτιωμένες ποικιλίες αλλά ιδιαίτερα απαιτητικές για τις τοπικές ποικιλίες. Στην ουσία αποκλείουν τους αγρότες, δηλαδή αυτούς που δημιούργησαν και διατηρούν τις τοπικές ποικιλίες. Αυτό που χρειάζεται είναι να παρέχονται κατευθύνσεις στο διατηρητή ώστε να προστατεύει την καθαρότητα της ποικιλίας στα σταυρογονιμοποιούμενα είδη, να έχει υγιή φυτά και φυσικά να ελέγχεται.
Περιεχόμενο της αίτησης εγγραφής
Την αίτηση υποβάλλει το πρόσωπο που επιθυμεί να εγγράψει την τοπική ποικιλία, ο οποίος θα οριστεί ως διατηρητής εάν η ποικιλία γίνει αποδεκτή. Η αίτηση περιλαμβάνει:
1. Τεχνικό ερωτηματολόγιο, το οποίο χορηγεί το ΙΕΠΚΦ και στο οποίο πρέπει να γραφεί η ονομασία της ποικιλίας και η περιγραφή της. Το όνομα της ποικιλίας δεν μπορεί να παραβιάζει τα δικαιώματα άλλων μερών ενώ είναι αποδεκτά περισσότερα του ενός ονόματα όταν αυτά είναι ιστορικά γνωστά. Δεν απαιτείται η διενέργεια επίσημων εξετάσεων, δοκιμών ΔΟΣ εκτός αν κριθεί ότι η περιγραφή της δεν είναι επαρκής.
2. Τις γνώσεις που αποκτήθηκαν από την πρακτική εμπειρία από την καλλιέργεια, αναπαραγωγή και χρήση της τοπικής ποικιλίας.
3. Σχετικές πληροφορίες, ιδίως από τις Αρχές των Φυτογενετικών Πόρων ή από Οργανισμούς που αναγνωρίζονται από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, και αφορούν τουλάχιστον ιστορικά στοιχεία για την περιοχή καταγωγής, την ονομασία και την καλλιέργεια της ποικιλίας.
4. Υπεύθυνη δήλωση του διατηρητή ότι διατηρεί την ποικιλία στην περιοχή καταγωγής και ότι δεν συντρέχουν οι όροι εξαίρεσης (άρθρο 7).
5. Τα δικαιολογητικά που αποδεικνύουν ότι πληρούνται οι προϋποθέσεις του διατηρητή, όπως περιγράφονται πιο πάνω.
6. Τέλος εγγραφής για την εξέταση της αίτησης που είναι από 120 € για τα χειμερινά σιτηρά και τα όσπρια μέχρι 180 € για τον αραβόσιτο, χωρίς το ΦΠΑ, το οποίο πληρώνεται μία φορά. Ανχρειαστούν δοκιμές στον αγρότότε το τέλος τριπλασιάζεται.
Η επόμενη φάση της εγγραφής
Αρχικά το ΙΕΠΚΦ εισηγείται την εγγραφή της ποικιλίας προς την Τεχνική Επιτροπή Πολλαπλασιαστικού Υλικού (ΤΕΠΥ). Στη συνέχεια η ΤΕΠΥ γνωμοδοτεί και τέλος με απόφαση του Υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων αυτή εγγράφεται στον Εθνικό Κατάλογο Ποικιλιών και δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Όμως αν σε κάποια φάση αποδειχτεί ότι τα στοιχεία που περιέχονται στην αίτηση δεν είναι αληθινά τότε με αντίστοιχη διαδικασία η ποικιλία διαγράφεται. Οι τοπικές ποικιλίες που εγγράφονται στον Εθνικό Κατάλογο Ποικιλιών αναγράφονται σε αυτόν ως «ποικιλίες προς διατήρηση». Οι ποικιλίες προς διατήρηση εγγράφονται στον Εθνικό Κατάλογο χωρίς χρονικούς περιορισμούς και άρα δεν απαιτείται η ανανέωση της παραμονής τους σε αυτόν. Με βάση τις δύο ΥΑ εγγράφονται τοπικές ποικιλίες ειδών που ανήκουν στα σιτηρά, όσπρια, κτηνοτροφικά φυτά και πατάτα. Οι τοπικές ποικιλίες κηπευτικών εμπίπτουν στην Οδηγία 2009/145 και αναμένεται η εναρμόνιση της με νέα ΥΑ. Μετά την αποδοχή μιας τοπικής ποικιλίας θα πρέπει να οριστεί η περιοχή ή οι περιοχές στις οποίες η ποικιλία καλλιεργείτο ιστορικά και είναι φυσικά προσαρμοσμένη. Η περιοχή αυτή αποκαλείται «περιοχή καταγωγής». Για τον ορισμό της περιοχής καταγωγής χρησιμοποιούνται πληροφορίες από Αρχές Φυτογενετικών Πόρων ή από Οργανισμούς αναγνωρισμένους, για το σκοπό αυτό, από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.
Πως γίνεται η παραγωγή και εμπορία
σπόρων προς σπορά των τοπικών ποικιλιών
Οι δύο ΥΑ ορίζουν τις παρακάτω προϋποθέσεις:
1. Ο σπόρος για εμπορία θα πρέπει να προέρχεται από σπόρο που έχει παραχθεί σύμφωνα με σαφώς καθορισμένες πρακτικές για τη διατήρηση της ποικιλίας.
2. Ο σπόρος πρέπει να συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις πιστοποίησης πιστοποιημένου σπόρου που προβλέπουν οι σχετικές ΥΑ, εκτός των απαιτήσεων για την ελάχιστη ποικιλιακή καθαρότητα και την επίσημη εξέταση. Ο σπόρος όμως πρέπει να έχει επαρκή ποικιλιακή καθαρότητα.
3. Ο σπόρος ποικιλίας προς διατήρηση παράγεται με σκοπό την εμπορία του στην περιοχή καταγωγής της από:
α) τον διατηρητή της ποικιλίας, β) επιχειρήσεις που πληρούν τους όρους σποροπαραγωγής των καλλιεργουμένων φυτικών ειδών, γ) φορείς οι οποίοι αποδεδειγμένα ασχολούνται με τους φυτογενετικούς πόρους, δ) παραγωγούς και ε) οργανώσεις παραγωγών. «Οι ενδιαφερόμενοι υποχρεούνται να έχουν προμηθευτεί σπόρο ποικιλίας προς διατήρηση από τον διατηρητή της ποικιλίας της οποίας επιθυμούν να παράξουν σπόρο σποράς. Η σπορά, οι καλλιεργητικές φροντίδες, η συγκομιδή, η επεξεργασία, η τυποποίηση και η αποθήκευση του σπόρου γίνεται με ευθύνη τους … ώστε να εξασφαλίζεται η ταυτότητα και καθαρότητα … της ποικιλίας καθώς και η ικανοποιητική βλαστική ικανότητα του σπόρου. Οι ενδιαφερόμενοι … υποβάλλουν σχετική δήλωση στο ΚΕΠΠΥΕΛ» της περιοχής τους. Στις περιπτώσεις αυτές δεν καταβάλλουν τέλος για την εγγραφή τους στο σχετικό μητρώο. Ο σπόρος ποικιλίας προς διατήρηση πρέπει να παράγεται μόνο στην περιοχή καταγωγής της αλλά μπορούν να οριστούν και συμπληρωματικές περιοχές. Η διάθεση
καθώς και η εμπορία του σπόρου γίνεται μόνο στην περιοχή καταγωγής της ποικιλίας. Τους σπόρους των τοπικών ποικιλιών μπορούν να εμπορεύονται: 1) Ο διατηρητής της ποικιλίας, 2) Επιχειρήσεις, που ανταποκρίνονται στις προϋποθέσεις παραγωγήςή/και εμπορίας πολλαπλασιαστικού υλικού, 3) Φορείς οιοποίοι αποδεδειγμένα ασχολούνται με τους φυτογενετικούς πόρους, 4) Οργανώσεις παραγωγών, 5) Μεμονωμένοι παραγωγοί και 6) φυσικά ή νομικά πρόσωπα πουδιαθέτουν τους σπόρους ποικιλιών προς διατήρηση στοντελικό καταναλωτή σε ποσότητες που δεν υπερβαίνουν
κατά φυτικό είδος ή ποικιλία τις ανάγκες σποράς ή φύτευσης δέκα στρεμμάτων. Ορίζονται όμως ποσοτικοί περιορισμοί οι οποίοι αφορούν την ποσότητα παραγωγής και έμμεσα την έκταση καλλιέργειας, η οποία δεν μπορεί να υπερβαίνει την ποσότητα για τη σπορά 1000 στρεμμάτων. Με το νέο σχέδιο Κανονισμού προτείνεται η κατάργηση των παραπάνω ποσοτικών περιορισμών.
Σποροπαραγωγή τοπικών ποικιλιών
Συσκευασία. Ο σπόρος των τοπικών ποικιλιών πρέπει να διατίθεται για πώληση μόνο σε κλειστές συσκευασίες ή δοχεία που φέρουν μηχανισμό σφράγισης. Η συσκευασία του σπόρου πρέπει να σφραγίζεται με τέτοιο τρόπο ώστε όταν ανοίγεται να προκαλείται βλάβη στο σύστημα
σφράγισης και να είναι εμφανής η παραβίασή του. Στη συσκευασία πρέπει να υπάρχει σήμανση με ετικέτα όπου θα αναγράφονται συγκεκριμένες πληροφορίες. Όμως το σύστημα σφράγισης, που αναφέρεται, απαιτεί μηχανολογικό εξοπλισμό, το κόστος του οποίου δεν είναι μικρό για ένα παραγωγό και αυτό μπορεί να λειτουργήσει ως αντικίνητρο. Για την περίπτωση της εμπορίας μικρών ποσοτήτων σπόρου θα έπρεπε να είχε προταθεί ένας πιο απλός τρόπος συσκευασίας.
Τέλη. Ο φορέας που κάνει σποροπαραγωγή θα πρέπει να καταβάλει τέλη για τον έλεγχο των σπόρων που το ύψος τους αντιστοιχεί στο 0,5% της παραγόμενης ποσότητας σπόρου και των τιμών αναφοράς, που καθορίζει το Υπουργείο. Επίσης ένα τέλος για την παρακολούθηση της σποροπαραγωγής που κυμαίνεται από 0,18-0,24 €/στρ. ανάλογα με την καλλιέργεια.
Μια αναγκαία διευκρίνιση
Η παραπάνω νομοθεσία δεν έχει καμία άμεση σχέση με τα γνωστά μας προϊόντα ΠΟΠ/ΠΓΕ. Αν και αρκετά ΠΟΠ/ΠΓΕ παράγονται από τοπικές ποικιλίες δεν χρειάζεται να έχουν εγγραφεί αυτές στον Εθνικό Κατάλογο και το αντίστροφο. Σε περίπτωση όμως που μια τοπική ποικιλία έχει εγγραφεί σε αυτόν τότε το γεγονός αυτό μπορεί να υποβοηθήσει στον χαρακτηρισμό του προϊόντος της ως ΠΟΠ/ΠΓΕ αφού θα υπάρχουν χρήσιμες πληροφορίες (περιγραφή, ιστορικά στοιχεία). Στη βιολογική γεωργία είναι γνωστό ότι για να καλλιεργηθεί μια ποικιλία πρέπει να είναι εγγεγραμμένη στον Εθνικό Κατάλογο. Άρα μέχρι τώρα οι τοπικές ποικιλίες δεν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στη βιολογική γεωργία. Η δυνατότητα εγγραφής των τοπικών ποικιλιών στο Εθνικό Κατάλογο προσφέρει πλέον
αυτή τη δυνατότητα.
Συμπεράσματα
Η νομοθεσία για την εγγραφή των τοπικών ποικιλιών στον Εθνικό Κατάλογο κατά τη γνώμη μας παρουσιάζει αδυναμίες. Όμως δεν παύει να αποτελεί μια αρχή. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι η εφαρμογή της θα επιτρέψει να εξαχθούν τα αναγκαία συμπεράσματα και να γίνουν οι απαιτούμενες βελτιώσεις. Στις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες που η Οδηγία ήδη εφαρμόζεται έχουν εγγραφεί πάνω από 150 ποικιλίες διατήρησης, από τις οποίες οι 50 περίπου είναι τοπικές ποικιλίες (2). Γεγονός είναι ότι οι τοπικές ποικιλίες πλέον αναγνωρίζονται και μπορούν να διακινούνται
νόμιμα. Σήμερα αρκετές τοπικές ποικιλίες έχουν αποκτήσει σημαντική σημασία για τις τοπικές οικονομίες. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που διαθέτουν σε συνδυασμό με την τοπικότητα έχουν προκαλέσει μια αυξανόμενη ζήτηση. Όμως εκτός από τις γνωστές τοπικές ποικιλίες που αναφέρονται
στην αρχή του άρθρου υπάρχουν και δεκάδες άλλες, λιγότερο γνωστές, που μπορούν να αξιοποιηθούν σε όφελος των τοπικών κοινωνιών.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Camacho Villa TC, Maxted N, Scholten MA, Ford-Lloyd BV, 2005 Defining and identifying crop landraces. Plant Genet Resour.: Charact Util 3:373–384. doi:10.1079/PGR200591
2. Spataro G, Negri V, 2013. The European seed legislation on conservation varieties: focus, implementation, present and future impact on landrace on farm conservation. Genet Resour Crop Evol DOI 10.1007/ s10722-013-0009-x.
Κατεβάστε σε μορφή pdf:
την Υπουργική Απόφαση 324975/11378/16-9-2009 εδώ
την Τροποποίηση της αριθμ. 324975/11378/16.9.2009 απόφασης εδώ
